Çocuklar için en iyi besin maddesinin “anne sütü” olduğunu hepimiz biliyoruz. Peki, emzirme döneminden sonra çocuklarımıza marketten veya sokak satıcısından ( hani şu dağda otlayan, özgür  inek, koyun, keçilerden(!)) aldığımız sütü içirelim mi? Öncelikle şunu vurgulamak isterim ki Amerikan Çocuk Akademisi 1 yaşından küçük çocuklara kesinlikle inek sütü verilmemesini istiyor (1). Siz de sakın ola ki yaşını doldurmamış çocuklara anne sütü dışında süt vermeyin. Bir yaşın üzerindeki çocuklara süt verme konusuna gelince, olumlu ve olumsuz etkileri aşağıya yazdım. Önce şuna karar vermeniz gerekiyor: Bebeğinizin/çocuğunuzun tombik, iri yarı olması mı önemli yoksa gelecekte kanser ve kalp hastalığına yakalanma ihtimalinin düşmesi mi önemli? 

İnek sütünün olumlu etkisi

Anne sütünün 100 gramında 2 gram doymuş yağ, 14 mg kolesterol varken, aynı miktarda koyun sütünde iki mislinden fazla (5 gram doymuş yağ, 27 mg kolesterol) vardır. 100 gram anne sütü 70 kalori içerirken koyun sütü üçte bir daha fazla kalori (108 kalori) verir. Büyük baş hayvanların sütünde sadece yağ ve kolesterol değil protein ve büyüme hormonu da (IGF-1) fazla miktarda bulunur. Buna bağlı olarak süt içen, mamayla beslenen bebekler-çocuklar daha tombik ve iri olurlar ancak konuşma, emekleme, yürüme gibi beyinle ilişkili becerilerde olumlu bir değişiklik olmaz. Bu arada çocukların bebeklik döneminde iri olmasının/hızlı kilo almasının çok da iyi bir şey olmadığını belirtmek isterim. Yenidoğan bir çocuk hayatının ilk yılında ortalama 6 kg alır. Bunun dışında aldığı her 1 kg lık fazlalık çocukta ilerde tip I diabet gelişme riskini % 20 artırır (13).

Sütün olumsuz etkileri

Başka bir canlının sütü insan yapısına uygun bir besin maddesi değildir. İneğin sütünü danayı, keçinin sütü oğlakı iyi besler. İnsan soyu akrabamız olan diğer primatlardan yaklaşık 4.5 milyon yıl önce ayrılmıştır. Modern insan dediğimiz, bizim de ait olduğumuz Homo Sapiens tarih sahnesine yaklaşık 200 bin yıl önce çıktı. Buna karşılık büyük baş hayvanları bir çitin arkasına toplayıp sütünü sağma becerimizin topu topu 8 bin yıllık bir mazisi vardır. Geçen süre genetik yapımızın değişmesi için yeterli olmadığı için insanların neredeyse yarısı inek sütünü hazmedemez, süt içtiklerinde gaz, şişkinlik, hazımsızlık, ishal gibi şikayetler ortaya çıkar. 

1-Sütte bulunan kolesterol ve doymuş yağ, çocuklarınızın gelecekte kalp damar hastası olma riskini artırır

Yağlı ve yüksek kolesterolden zengin hayvansal gıda ağırlıklı beslenme kalp damar hastalığının en önemli risk faktörüdür. Günümüzde insanların yirmili otuzlu yaşlarında kalp krizi geçirmesinin nedeni çocukluk yaşlardan itibaren süt ve süt ürünleri başta olmak üzere hayvansal gıdaları ve şekeri aşırı miktarda tüketmeleridir. Yukarıda bahsettiğim gibi koyun ve inek sütünde doymuş yağ, kolesterol daha fazla bulunduğu için çocuğunuza ne kadar çok süt içirirseniz kalp hastası olma riski o kadar artar. 

2-Süt kanser riskini (özellikle meme ve prostat kanseri) artırır 

Televizyonlarda izlemişsinizdir, doğada yaşayan büyük baş hayvanların yavruları yırtıcı tehlikesinden korunmak için doğar doğmaz ayağa kalkarlar. Bu yavruların hızla güçlenmesi, kısa sürede yırtıcılardan kaçabilecek güce erişmesi gereklidir. Bu yüzden büyük baş hayvanların sütü fazla miktarda büyüme hormonu (IGH) ve fazla miktarda protein içerir (2). Annesinden süt içen bir dana günde 750 gram kazanarak hızla büyür, buna karşılık insan bebeği günde sadece 20 gram alır. Annesi tarafından korunan ve yırtıcılardan kaçması gerekmeyen insanoğlunun sütünün 100 gramında sadece 1.15 gram protein varken inek sütünün 100 gramına 3.36 gram protein olmasının nedeni budur. İnek sütündeki fazla protein ve büyüme hormonu bebeğinizin (ihtiyacı olmadığı halde) hızlı gelişimine neden olurken bir yandan da hücre gelişimini uyararak kanser riskini artırır. İzlanda da yapılan bir çalışmada çocukluk ve gençlik döneminde (20 yaşından önce) çok süt içenlerde prostat kanseri riskinin 3.2 misli daha arttığı görülmüştür (3).  

3-Süt allerji riskini artırır

Çocukluk döneminde süt içen çocuklarda gelecekte alerji (ürtiker, alerjik rinit, astım) riski artar (4,5).  

4-Çocuklara süt verilmesi karın ağrısı yapabilir 

Sadece çocukların süt içmesi değil, çocuğuna meme veren annelerin kendilerinin süt içmesi bile bebeğe zarar verebilir. İnek sütü antikorları süt yoluyla anneden bebeğe geçerek gaz ve karın ağrısına neden olabilir (6,7,8). 

5-İnek sütü çocuklarda hem ishal hem kabızlık yapabilir

İnek sütüne hassas olan çocuklarda ishal görüldüğünü herkes bilir de kabızlık pek bilinmez. Büyük baş hayvan sütü çocuklarda anüs etrafında yaralar, ağrılı dışkılama ve kabızlık yapabilir (9).

6-Süt çocuklarınızın gereksiz şişmanlamasına neden olur 

Üreticiler aksini iddia etse de süt yüksek kalori ve yağ içeriği nedeniyle kilo aldırır ve gereksiz yağlanmaya neden olur (10). Sütün çocuklarını şişmanlattığın bilen fark eden anneler çocuklarına az yağlı düşük kalorili süt verirler. Ancak çalışmalar, % 1 yağlı süt içen çocukların da aynı tam yağlı süt içen çocuklar kadar kilo aldığını göstermektedir (11). 

7-Süt içirerek çocuklarınız kemiklerini güçlendiremezsiniz

Çocuklara süt içirilme nedenlerinden biri sütteki kalsiyumun çocukların kemiklerini güçlendireceği inancıdır. Ancak çalışmalar gösteriyor ki günlük kalsiyum alımı fazla olan ülkelerde yaşayanların kemikleri daha az kalsiyum alanlardan daha güçlü değil. Kalsiyum tabletleri veya süt ürünleri ile kalsiyum alımıyla aradaki ilişkiyi gösteren 37 bilimsel çalışmadan 27'si kalsiyum alımıyla kemik sertliği arasında bir ilişki olmadığını gösteriyor. Kalan 9 çalışma çok az bir ilişki olduğu söylüyor. Peki çocuklarımızın kemiklerinin sağlam olması için ne yapacağız derseniz cevabım “spor” olacak. Çocuklarınızın fiziksel aktivitede bulunması için gereken önlemleri almak, şartları hazırlamak sizin vazifeniz artık spor okuluna mı yazdırırsınız, sokakta top mu oynatırsınız bilmem. 

9-Sütün çocuk ve gençlerdeki olumsuz etkilerinden biri de akne oluşumuna neden olmasıdır (12). 

Kendi adıma aknesi olduğunu gördüğüm gençlere süt ve süt ürünlerini kesmelerini öneriyorum. Beni dinleyip akne sorunundan kurtulan çok oldu.  Maalesef “Sütü ve peyniri o kadar çok seviyorum ki kesmektense akneyle yaşarım” diyen hastalarımın sayısı daha çok. 

Gördüğünüz gibi çocuklara süt içirilmesinin "bedensel büyüme" avantajı yanında hiç de azımsanmayacak riskleri var, kararı siz vereceksiniz. 

 

(1) Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics. 2005;115:496–506.

(2) Am J Hum Biol. 2012 Mar-Apr;24(2):130-8. doi: 10.1002/ajhb.22201. Epub 2011 Nov 28. Cow milk consumption, insulin-like growth factor-I, and human biology: a life history approach.

(3) Johanna E., Milk Intake in Early Life and Risk of Advanced Prostate Cancer. Am. J. Epidemiol. July 26. 2011

(4)Frequency of cow’s milk allergy in childhood. Ann Allergy Asthma Immunol. 2002;89(6 Suppl 1):33–37.

(5) Rona RJ, Keil T, Summers C, et al. The prevalence of food allergy: a meta-analysis. J Allergy Clin Immunol 2007;120:638-46. 

(6) Lucassen PL, Assendelft WJ, van Eijk JT, Gubbels JW, Douwes AC, van Geldrop WJ. Systematic review of the occurrence of infantile colic in the community. Arch Dis Child. 2001;84:398–403.

(7) Jarvinen KM, Makinen-Kiljunen S, Suomalainen H. Cow’s milk challenge through human milk evoked immune responses in infants with cow’s milk allergy. J Pediatr. 1999;135:506–512.

(8) Paronen J, Bjorksten B, Hattevig G, Akerblom HK, Vaarala O. Effect of maternal diet during lactation on development of bovine insulin-binding antibodies in children at risk for allergy. J Allergy Clin Immunol. 2000;106:302–306.

(9) Iacono G, Cavataio F, Montalto G, et al. Intolerance of cow’s milk and chronic constipation in children. N Engl J Med. 1998;339:1100–1104.

(10) Gidding SS, Dennison BA, Birch LL, et al. Dietary recommendations for children and adolescents: a guide for practitioners. Pediatrics. 2006;117:544–59.

(11) Longitudinal evaluation of milk type consumed and weight status in preschoolers. Arch Dis Child 2013;98:335-340

(12) Spencer EH, Ferdowsian HR, Barnard ND. Diet and acne: a review of the evidence. Int J Dermatol 2009;48:339-47. 

(13) Maria Magnus Dec 7, 2015, JAMA Pediatrics, online