Cemaatleri tartışmak ya da ‘ölmeden önce’...

Sennur Sezer 
sennursezer@gmail.com

Bir zamanlar hiç kıyafet devrimi yaşanmamış gibi çarşafla, peçeyle dolaşan kadınları, şalvarlı, sakallı, cübbeli, takke ya da sarıklı erkekleri gördüğümüzde irkilirdik. Hele bu erkekler bir de sakallı olursa, kıyamet müjdecisi gibi gelirdi bizlere. Zamanla alıştık. Bunda belki belli semtlerde toplanan ‘inancına göre giyinmek’, ‘inancını yaşamak’ isteyenlere hemen her semtte rastlanması etkili oldu. Belki de Arap ülkelerinden gelen entarili erkek, peçeli kadın turistler... Yurt dışına çıkanlarımız, tutucu Musevilerin giyimlerinin o ülkedekinden apayrı olduğunu da gördü. Her toplumda ‘sofular’a rastlanıyordu…

Sözün kısası cemaatler bağlı oldukları tarikatın, yolun yöneticisinin sözleriyle toplumla, siyasetle ilgili görüşlerini yüksek sesle dile getirmeye de başladılar.

Ancak bu konuda yazılıp çizilenlerin edebiyata pek yansımadığı da söylenebilir. ‘Ölmeden Önce’, odağında cemaat meselesini yansıtarak, tartışarak; alıştığımız anlatıma farklılık getiren bir roman. Yazarı Murat Kınıkoğlu doktor. 1955 yılında Malatya’da doğmuş. 1986 yılında kardiyoloji ihtisasını tamamlamış. İlk romanı ‘Bozkırın Efendisi’ (2010) yedinci yüzyıldaki Orta Asya’yı yansıtıyordu. Bu kez günümüzün bir gerçeğini yansıtıyor: Tarikatları ve yaşayışlarını.

HER ŞEY KURGU AMA… 
Yazarın, “Bu kurgusal bir eserdir. İsimler, kişiler, mekânlar ve olaylar tamamen yazarın hayal ürünüdür. Ölmüş ya da yaşayan gerçek kişilerle, olaylarla veya mekânlarla herhangi bir ilişkisi yoktur” uyarısına karşın anlatışındaki akıcılık, kahramanlarının akla uygunluğu anlatıya bir sahicilik getiriyor. Hayali semt adlarının yerine semt adları yerleştiriyor, kadınların denize ya da havuza yabancı erkek gözlerinden uzak rahat girecekleri vaat edilen otelleri, inançlı kişilerin çevredekilerden rahatsız olmadan dinlenebilecekleri semtlerin, pansiyon ve yazlıkların yerlerini, bu konudaki ilanların medyada yer almasını hatırlıyorsunuz.

Ayrıca Murat Kınıkoğlu anlattığı cemaatle ya da İslamiyet’le ilgili terim, ad ve uygulamaların okurun belleğinde rahatsız edici bir ‘bilinmez’ olarak kalmasına izin vermiyor. Kaynak göstererek, dip notlarıyla açıklıyor: “Mûtezile Mezhebi: Akılcılığı savunan bir mezhep. İslam felsefesinde Akliyyûn adıyla anılır. Mûtezileciler insanoğlunun yaptığı hareketlerde tamamen hür olduğuna inanır, kaderi yadsırlar. Mûtezile inancına göre kişi kendi fiillerini Allah’ın bahşettiği yaratma kudretiyle kendisi yaratır. Mucizeyi ve evrende akıldışı bir olgunun gerçekleşebileceğini kabul etmedikleri için Sünniler tarafından sapkın olarak kabul edilmişlerdir.”

Dip not örneği olarak Mûtezile notunu almam boşuna değil. Yazar, anlattığı cemaatin etkin kişilerden birinin bu mezhebe duyduğu yakınlıktan dolayı, dinî esaslara göre eğitim veren, dünyanın en eski üniversitelerinden El-Ezher’den atıldığına inanıldığını söylüyor. Şeyhine, Tanrı’ya inanır gibi inanan bir tarikat topluluğunda, kadere inanmayan bir hocanın nasıl ilginç bir roman kahramanı olduğunu ve ne tür çatışmalara yol açacağını düşünebilirsiniz.

TARİKATIN İKİ AYRI UCU 
Tarikatlarda, tarikatı yönetecek kişinin makamı ‘post’ adıyla anılır. Posta oturmak ya da yönetimi almak babadan oğula da, tekkeden güvenilir bir kişiye de geçebilir. Bu farklı yöneticiler ‘elden’, ‘belden’ diye ayrılır. Önemli olan şeyhin kişiliğidir. Murat Kınıkoğlu’nun anlattığı tekkenin şeyhinin iki oğlu vardır. Bu iki kardeş tekkenin paylaşımı söz konusu olmasa bile doğal olarak çekişeceklerdir. Bu çekişmede karakterler rol oynar. Buna farklı inançtaki eğiticilerinin etkisi de katılınca İslam da şeyhlik de yaşamak da delikanlılar için farklı anlamlar taşıyacaktır. Şeyhzadeler (şeyhoğulları) eğitmenlerinin de etkisiyle değişik okullar seçecekler farklı bir öğretim göreceklerdir. Biri Londra’da yaşayacaktır ilk gençliğini, öteki köydeki tekkede. Böylece biri Oxford’ta önce öğrenci sonra öğretmen olarak çalışırken, öteki üçüncü genç kızı nikâhlayacak, tekkenin bulunduğu köyü malıyla canıyla kendi mülkü sayacaktır. 

Öte yanda bir başka paylaşım kavgası da üretimde yaşanmaktadır. Fabrikasyon üretimi ile el işi üretimin piyasadan daha çok pay kapma savaşı. Eski model tahta oymaların yer aldığı mobilyalarla uğraşan genç bir usta antikaya benzer mobilya üretirken üniversite eğitimini de sürdürmektedir. Delikanlı iç mimari bölümünü birincilikle bitirir ama emek yoğun üretimin getirisi fabrikaların seri üretiminin gerisinde kalmakta, mobilyaların ucuz olmayışı yüzünden satılmayışı delikanlının hayallerinin gerçekleşmesini geciktirmektedir. Üstelik bir zengin kızına âşıktır. Delikanlı bu arada borsada oynamanın büyüsünü keşfedecek, biraz kazanınca tefecilere borçlanarak borsa oyunlarına dalacaktır. Ama bu konuda hiç tecrübesi yoktur. Nesi var nesi yok kaybeder.

İNANÇLAR VE ÇELİŞKİ 
Londra’daki şeyh bir İngiliz kızına tutulacak, kardeşinin dört eşine  karşın yalnız bir kız babası olacaktır. Şeyhin bir de kızı vardır ve kızının ayağı bir doğum kusuru taşır; topallık. Bunu okuma isteğine destek olarak kullanır... Amcasına üniversiteyi yurtdışında okuyacağına söz verir.

Elindeki tüm parayı kaybeden mobilyacı delikanlı için tek çıkış yolu canına kıyarak itibarını kurtarmaktır. En kestirme yol da kendini Boğaz Köprüsü’nden atmaktır. Böylece tekke grubundakilerle yolu kesişecektir.

Romanın kahramanlarından kütüphaneci İngiliz genç kız; ona âşık genç şeyh adayı; onun oda arkadaşı çapkın Azeri delikanlı; çirkin olduğuna inanan şeyh kızı; ona vurgun kimsesiz mürit; yalnız parasını değil yaşama sevincini de yitirmiş, müflis üniversite mezunu... Onun sarı saçlarına, mavi gözlerine vurgun kadınlar, olayların dolambacını, romanın kişilerinin birbiriyle, çelişkilerini çatışmaları sağlayacaktır.

Romanda cinsel sorunlar da dile gelecektir. Dört eşli şeyh kendisine çocuğu olsun diye getirilen bir genç kadına göz koyacak, kocasından ayırmak için dolaplar çevirecek ancak bütün cinsel gücünü yitirecek, sihirli formüller peşinde koşacaktır.

Tekke ve çevresi, içinde bulunduğu şehirden kopuktur. Giyimi, konuşması çevreden farklı olan tekke cemaatinin bir dayanışma ve ortaklaşmayla yaşayışı, iflas etmiş üniversiteli marangoza uygun görünecek ve o da bu cemaate karışacaktır. Sırada inançları bir kapital gibi kullanma projeleri vardır, parayla kalınacak lüks misafirhane inşaatı, kâr payları. Romanı bitirdiğinizde bu roman kahramanlarının şehrin bir yerinde karşılaştığınız kişiler olduğuna inanacaksınız.