Bayılma oldukça sık görülen bir sağlık sorundur. Acil servise gelen her 30 hastadan birinin şikâyeti bayılmadır. 45 yaşın üzerindeki her beş kişiden birisi daha önce bir kez bayıldığını söyler. 

Filmlerde gördüğümüz, ay bayılıyorum şimdi… gerçek bir bayılma mıdır? 

Bayılma konusunun en başında gerçek bayılmayla sinirsel bayılmayı ayırmamız çok iyi olur. Filmlerde zengin şımarık kızların ellerini alınlarına koyarak kendinden geçmesi gerçek bayılma değildir. Histerik bayılma de denilen sinirsel kökenli bayılmalarda kişi yere usturuplu düşer, elleriyle bir yere tutunur, yumuşak bir yere devrilir ve genellikle başını vurmaz. Eğer kişi bayıldım, başımı masanın köşesine vurdum ve kanadı derse veya “kısa bir süre ne olduğunu hiç bilmiyorum, birden uyandım” derse gerçek bir bayılma söz konusudur. 

Sinirsel bayılmalarla gerçek bayılmayı nasıl ayıracağız?

Deneyimli bir doktor için bu çok kolaydır. Sinirsel bayılmalarda hastanın göz kapakları titrer, hasta doktorun göz kapağını kaldırmasına karşı direnç gösterir. Sinirsel bayılmaların bitiminde, hasta ayıldıktan sonra genellikle ağlamaya başlar. 

Bayılan kişinin yaşı önemli mi?

Yaş ilerledikçe bayılmanın riski artar. Hem ölüm riski artar hem kırık riski artar. 

Gençlerde vazovagal bayılmalar, sinir sistemi kaynaklı bayılmalar daha fazla olur, orta yaş üstü ve yaşlılarda kalp kaynaklı bayılmalar daha sık görülür, bu yüzden yaşlıların bayılmasından daha çok korkarız.   

Vazovagal bayılma nedir? 

Tüm bayılmaların % 60-80’i vazovagal bayılmadır. 

Sıcak ortam, uzun süre ayakta kalma, ağrı, kalabalık, sıkışık ortamlar, aşırı terleme bayılma nedeni olabilir. Vazovagal senkop dediğimiz bu bayılma türünde hem tansiyon düşer hem nabız sayısı düşer, neticede beyni giden kan miktarı azaldığı için kişi bayılır. Düğünlerde nişanlarda ayakta uzun süre durursanız, açsanız ve hele bir de ortam kalabalık ve biraz havasızsa, alkol aldıysanız, endişeliyseniz bayılma riski artar. Bu kişiler genellikle bayılacaklarını hissederler, hafif bir bulantı, baş dönmesi, aşırı derecede halsizlik olur, renkleri kaçar ve aman tutun demeye kalmadan bayılırlar. 

Bu tip durumlarda ne öneriyorsunuz, örneğin kalabalık bir yerde, örneğin bir yemekte arkadaşımız kendini iyi hissetmiyor, bayılacak gibiyim diyor ne yapalım? 

Hemen bir büyük bardak su içirin. İlaç kadar etkili olur. Hastayı yere veya uygun bir yere yatırıp ayaklarını yukarı kaldırmak, hepsinden önemlisi telaş etmemek gerekir. 

Annem oturduğu yerden ayağa kaklında başı dönüyor, bazen bayılacak gibi oluyor? 

Yatar pozisyondan ayağa kalktığımızda göğüs boşluğu içindeki yaklaşık 1 litre venöz kan ayak damarlarına doğru gider. Tansiyonumuz yaklaşık 10 mm, en fazla 20 mm düşer. Bu beyne giden kanın azalmasına neden olur. Diyelim otururken büyük tansiyonunuz 13, kalktığınızda 10 olursa bu sizi bayıltabilir. Vücut hemen katekolamin ve vazopressin dediğimiz hormonları salgılar;  kalbin kasılması ve sayısı artarı ve beyne giden kan basıncı artar ve tansiyon normale döner. Bazı insanlarda bu toparlanma biraz geç sürer bunlar yatar veya oturur pozisyondan doğrulduklarında tansiyon düşük olduğu için sendeler hatta bayılır gibi olurlar. 

Benim bir arkadaşım var korkunca bayılıyor, böyle bir şey olabilir mi?

Korku ve ani bir tehdit karşısında kalma bayılmaya neden olabilir. Aynı kan görünce bayılma gibidir. Korkuyla bayılma evrimin bize kazandırdığı bir yetenektir. On kişi ormanda giderken birden yırtıcı bir Aslan’ın saldırısına veya düşman kabilenin saldırısına uğradığınızı düşünün. Ölü rolü oynamak hayat kurtarabilir, aslan korkudan bayılana dokunmayacaktır, aynı şekilde düşmanla savaşıyorsanız bayıldığınız için otomatikman savaşın dışında kalırsınız. Bu da sizin yaşama şansınızı artırır. Korkak atalar genlerini bir sonraki nesillerle geçirdiler ve bu özellik neticede bize kadar geldi. Bayılmanın bir diğer avantajı daha vardır, başımız yer seviyesine indiği için kan beyne daha kolay ulaşır. Biliyorsunuz beynimiz gıdasız kalmaya diğer organlarımızdan daha dayanıksızdır. Bu yüzden bayılan kişiyi hemen yerden kaldırma doğru değildir, başını yükseltmek doğru değildir, aksine ayaklarını kaldırarak başa daha fazla kan gelmesini sağlarız.  

 

BAYILMA NEDENLERİ:

% 60 vazovagal senkop (karotid sinüs ve öksürme, hapşırma, işeme sonrası bayılmalar) % 20 kalbin elektrik kesintilerine-aritmilere bağlı bayılmalar

% 3 Kalp damar tıkanıklığı, kapak veya kalp kası hastalıklarına bağlı bayılmalar 

% 2 Ortostatik bayılmalar 

% 1 Beyine bağlı bayılmalar (sara hastalığı, beyin damar hastalığı, geçici iskemik ataklar) 

 

Hangi bayılmalar hayati önem taşır, kimler bayılır bayılmaz hemen doktora gitsin?

1-Eğer çocuğunuz beden eğitimi dersinde spor yaparken veya sokakta top oynarken, tenis oynarken bayıldıysa mutlaka onu doktora götürün. ABD’de her yıl ortalama 75 çocuk spor yaparken hayatını kaybetmektedir. Sağlıklı bir insanın spor yaparken fiziksel zorlama ile bayılması çok önemlidir. Kalbin kaslarında veya elektrik sisteminde bir arıza olduğu anlamına gelir. (Kardiyomyopati,  Uzamış Q-T sendromu, Brugada sendromu dediğimiz rahatsızlıklar akla gelir.)

2-Daha önce kalp damar hastalığı tanısı almış, örneğin kalp krizi geçirmiş bir kişide bayılma olursa onun da mutlaka acilen doktora gitmesi gerekir. Bu kişilerde bayılmayı hiç sevmeyiz, risk çok yüksektir. Middlekauff, göğüs ağrıları olan, kalp damarları daralmış 491 hastayı (Class III veya IV) takip ettiğinde bayılanların yaklaşık yarısı (% 45) bir yıl içinde hayatını kaybettiği görülmüştür. 

3-Bayılmayla birlikte idrar kaçırma, kasılma, dil ısırma, morarma gibi şikâyetler varsa ve bu ilk defa oluyorsa mutlaka tanı için bir an önce doktora gitmek gerekir. 

 4-Ailesinde ani ölüm hikâyesi olanların da hemen doktora gitmesi gerekir. Diyelim babanız 60 yaşında ani ölümle kaybetmişsiniz, siz de bayılıp ayıldınız, hemen bir doktora gidin.

5-Bayılma parmak şaklatma gibi bir anda ortaya çıkıyorsa, hiçbir ön belirti vermiyorsa ve bayıldığınız gibi şıp diye ayılıyorsanız bu da önemlidir, kalbin elektrik sisteminde bir arıza olabilir, doktora gitmekte yarar var. 

6-Bir kanama veya mide kanamasını akla getiren siyah renk dışkılama sonrası bayılma olduysa gene önemlidir.