Geçen hafta bir arkadaşımın yakını vefat etti. Akşam yemeğinden sonra üst kat komşularına çıkarlarken göğüs ağrısı başlamış. Kalp hastası olduğunu bildikleri için ambulans çağırmışlar. “Hemen bir aspirin çiğnettik” dedi arkadaşım. “Ambulans gelene kadar vefat etti.” “Dil altı verdiniz mi?” diye sordum. “Hayır”dedi, sadece aspirin verilmesi gerektiğini hatırlıyormuş.

Kalp spazmından şüphelenilen kişiye aspirin çiğnetmek doğru bir harekettir ancak bu durumlarda hastanın hayatını kurtaracak esas ilaç “nitrogliserin grubu” olarak adlandırdığımız dil altı damar açıcı tabletlerdir (veya sprey). Bu hasta ağrı başlar başlamaz bir yere oturtulup dil altına bir tablet verilseydi bir ihtimal hayatı kurtulabilir en azından hastaneye ulaşacak kadar vakit kazanılabilirdi.

Daha önce yazmıştım, “ne yiyip içeceğimize üretici gıda firmaları karar veriyor.” Reklamlar ne yiyeceğimizi belirleme konusunda büyük ölçüde yönlendirici oluyor. Örneğin üretici firma aslında damarlarımız için zararlı olan bir margarini kalp dostu (!) olarak gösterebiliyor. Aynı şekilde hangi ilacı kullanacağımıza da doktorlardan çok ilaç firmaları karar veriyor. Kar marjı yüksek ilaçlar her gün propagandistler tarafından doktorlara hatırlatılırken, patent zamanı geçtiği için ucuzlayan ilaçlar gündemden düşüyor. İşte bu unutturulan ilaçlardan biri dil altı kullanılan ve hayat kurtaran damar açıcı tabletlerdir. Son yıllarda kalp damar hastalığı tanısı ile bana gelen hastalara “yanınızda dil altı” var mı diye sorduğumda çoğunluk hayır cevabı alıyorum. Bazılarının böyle bir ilacın varlığından haberi bile yok. Oysa bu tabletler her hastanın -hatta her sağlıklı erişkinin- yanında bulundurması gereken ilaçlardır.

Hayat kurtaran nitrogliserin aslında bir patlayıcıdır.

Macera filmlerinden hatırlarsınız, şişenin içinde fazla sarsılınca patlayan tehlikeli bir sıvı vardır: “nitrogliserin.” İlk defa 1860’lı yıllarda Alfred Nobel (Nobel Ödülü’nün kurucusu) tarafından icat edilmiş ve dinamit yapımında kullanılmıştır. Daha sonra aynı maddenin kalp damarlarını genişlettiğinin bulunmasıyla güzel bir ironi olarak öldüren madde hayat kurtaran madde haline dönüşmüştür. Nitrogliserin ihtiva eden küçük tabletler (Türkiye’deki ticari isimleri: İsordil, Cardioket, Nitrofix-TM) dil altında emilir emilmez kalp damarlarını açarak kanın dar bölgeden geçmesini sağlar ve ağrı kalp kaynaklıysa beş dakika içinde geçer. Koroner anjiyo sırasında bu küçük hapların göğüs ağrısı olan hastalarda kalp damarlarını nasıl genişlettiğini gözlerimizle görebiliyoruz.

Günümüzde dil altı ilaçları artık eskisi kadar kullanılmıyor. Bunun birkaç nedeni var. Birincisi ilacın ucuz olması. (Bir kutusu ortalama KDV dâhil 2 TL, içinde 40 tane var, bir tanesi 5 kuruşa geliyor.) İkincisi kalp hastalarına aşırı müdahalede bulunulmasıdır. Günümüzde göğüste “angina pectoris” dediğimiz baskı-yanma hissi olan herkese acilen koroner anjiyografi yapılıyor. Bazı hastalara henüz işlem anında “Sizin kalp damarında ileri derecede darlık var müdahale etmezsek tıkanabilir” deniyor ve hemen stent takılıyor ya da acil by-pass öneriliyor. Hiçbir hastaya diyetle birlikte ilaç tedavisinin bir alternatif olabileceği söylenmiyor. Stent ve by-pass uygulamaları anginal ağrıyı geçirse de ciddi riskleri olduğu unutulmamalıdır. Her zaman söylüyorum kalp damar hastalığında ilk tercih edilmesi gereken yol diyet ve ilaç tedavisi olmalıdır. Dil altı tabletler diyet ve ilaç tedavisi altında olan bu hastaların en büyük yardımcısıdır.

KİMLER YANINDA DİL ALTI TAŞIMALI:

1. Daha önce kalp damar hastalığı tanısı almış, anjiyoda hafif de olsa damar düzensizliği veya plaklar saptanmış kişiler.

2. Daha önce kalp krizi geçirmiş, by-pass olmuş, stent takılmış kişiler.

3. Angina dediğimiz kalp kaynaklı göğüs ağırları olanlar.

4. 50 yaş üzerindeki tüm erkekler, 60 yaş üzerindeki tüm kadınlar. (Kendilerinin olmasa bile yukarıda anlattığım örnekte olduğu gibi gün gelir bir yakınlarının ihtiyacı olabilir.)

DİKKAT EDİN!

Yanında dil altı damar açıcı taşıyanlara birkaç uyarım olacak.

1. Dil altı ilaçlar damarları genişlettiği için tansiyonu düşürürler bu yüzden dil altı alan hastanın oturması iyi olur. Göğüs ağrısının devam etmesi halinde hastaneye gidilmesinde yarar var. Bu süre içinde her 15 dakikada bir en fazla üç adet dil altı kullanabilirsiniz.

2. Dil altı ilaç -yalnız kalp damarlarını değil beyin damarlarını da açtığı için- baş ağrısı yapabilir, endişe etmeyin, ağrı çok olursa örneğin parasetamol grubu bir ağrı giderici alabilirsiniz.

3. Unutulmaması gereken bir diğer husus şudur: Dil altı ilaçlar ereksiyon (sertleşme) sorunu nedeniyle kullanılan Viagra, Cialis, Levitra ve benzeri ilaçlarla birlikte kullanılmaz. Erkekler için söylüyorum eğer son 72 saat içinde bu ilaçlardan birini kullandıysanız sakın dil altı almayın.

4. İlacı dilaltına yerleştirdikten sonra çiğnemeyin, kendi kendine erimesini bekleyin.

Dil altı tabletleri -kullanmasınız dahi- yılda bir kez yenileyin. Kutunun kapalı olmasına, tabletlerin ışık görmemesine, nemli bir ortamda bulunmamasına dikkat edin. Kutunun içindeki tabletleri hepsi kapalı olmak üzere dörde ayırıp birisini eşofmanın cebine, birini yatağınızın başucundaki çekmeceye, birini iş yerindeki masaya ve birini de çantanıza koyun. Toplam 2 liraya cankurtaranınızı yanınızda taşıyın.

Yazılarımı takip eden genç meslektaşlarıma not: Dil altı nitro kontrendikasyonları:

1. Çok sıkı aort darlığı

2. Sistolik tansiyonu 100 mmHg altında seyreden hastalar

3. Şiddetli pulmoner hipertansiyon

4. Şiddetli hipertrofik kardiyomyopati vakaları

5. Başka bir sorun nedeniyle her gün viagra ve benzeri ilaçlar alanlar.