Chec-up yaptırmak için gelen hastalar en çok kanser olup olmadıklarını merak ederler. Maalesef kanseri erken teşhis etmek için yapılacak özel bir kan testi yoktur. Keşke olsa... Bir tüp kan verseniz ve ertesi gün size “Gözünüz aydın sizde kanser yok” desek. Duyduğunuz CEA, Ca 19-9, Ca 125, Ca 15-3 gibi testler, daha çok kanserin seyri, nüks edip etmediği hakkında bilgi verir, erken teşhisde yararlı değildir. Bu yüzden hiçbir şikâyetiniz yokken tarama yaptıracağım diye bu testleri yaptırıp boşuna paranızı harcamayın.

            Şikâyetiniz veya bir sağlık sorununuz nedeniyle kanserden şüpheleniyorsanız doktorunuz yapılacaklar konusunda yol gösterecektir. Hiçbir derdi sağlık sorunu olmayan kişiler “kanseri erken teşhis” için bazı testler yaptırabilir. Bazı testler ise faydadan çok zarar getirir.

            Kanda PSA (Prostat Spesifik Antijen) testi. Prostat kanserinin erken teşhisinde kullanılan basit bir kan testidir. Bu testin 50 yaşından sonra yılda bir 60 yaşından sonra altı ayda bir yapılmasında fayda vardır. Babanızda prostat kanseri varsa ilk testinizi 45 yaşında yaptırın. 75 yaşından sonra ortaya çıkan prostat kanserlerinin hastanın yaşamını etkilemediği gösterilmiştir. Bu yüzden bu yaştan sonra tarama amaçlı PSA ölçümü yapılmasına gerek yoktur.  

            PSA tahlilinin yorumu:

            Çoğu laboratuarın PSA seviyesi için üst sınırı 4 ng/ml. dir. (Son bir yılda bazı laboratuarlar üst sınırı 2.5 mg/dl. ye düşürdü.) PSA’nın yüksek olması mutlaka prostat kanseri olduğu anlamına gelmez. Kanser dışında “benign prostat hiperplazisi” dediğimiz “kanser olmayan prostat büyümeleri” ve prostat bezi iltihapları da PSA yüksekliğine neden olabilir. Bu nedenle ilk kez PSA yüksekliği saptananlarda idrar tetkiki yapılıp, enfeksiyon bulunması halinde antibiyotik tedavisi verilerek PSA’nın düşüp düşmediğine bakılır. PSA değerinin “serbest PSA” değerine oranı kanserle basit büyümeyi birbirinden ayırmakta kullanılabilir.

            PSA değerinde, bir yıl önceki değere göre hızlı yükselme olması (enfeksiyon yoksa) kanser açısından çok önemlidir.

            Makattan parmak muayenesi gerekli mi? Kıyaslamalı çalışmalar PSA tetkikinin kanserin erken teşhisinde makattan parmak muayenesine göre daha doğru sonuç verdiğini göstermektedir. Babasında veya ağabeyinde erken prostat     kanseri olanların PSA tetkikine ilaveten parmakla muayene yaptırması yararlı olur.

            Akciğer filmi. Erken teşhis için kontrol amaçlı akciğer filmi çektirmeyin. Boş yere şua almanız dışında bir işe yaramaz. Akciğer kanserinin erken teşhisinde düzenli aralıklarla çekilen akciğer filmlerinin erken teşhiste hiçbir rolü olmadığını göstermiştir. Check-up proğramlarınızda standart akciğer filmi varsa “film çektirmek istemediğinizi” söyleyin, bu sizi boş yere şua almaktan kurtaracaktır.

            Akciğer Tomografisi. Kontrol amaçlı akciğer tomografisi yaptırmayın. Alacağınız şua dozu çok yüksektir ve gelecekteki kanser riskinizi artırır. Doktorunuz sizden yaptırmanız isterse “ne amaçla istediğini – başka bir yolla teşhise ulaşıp ulaşamayacağını” sorun. “Mutlaka çektirmem gerekmiyorsa istemiyorum” deyin.   

            Gaitada gizli kan. Kalın barsak kanserinin erken teşhisi için 40 yaşından sonra yılda bir yapılır. Nohut büyüklüğünde bir apdest parçasını herhangi bir kaba koyup laboratuara götürmeniz yeterlidir.

            Kolonoskopi. Kolonoskopi işleminde ışıklı bir boru ile kalın barsağın tümü incelenir ve gereken yerlerden biyopsi alınır. İşlemden önce hastaya anestezi yapılmaz ama bir iğne ile yarı uyuşma sağlanır. Bu nedenle genelde acı veren bir işlem değildir. Bağırsak kanseri, sık görülen kanser türlerinden birisi olmakla beraber eğer vaktinde teşhis edilirse tedavisi çok kolaydır. Büyük kısmı küçük bir polip şeklinde başlayıp sonra kansere dönüşür. Basit bir kolonoskopi işlemiyle poliplerin alınması ilerde kansere dönüşme potansiyelini önler. Hiçbir şikâyeti olmayan kişilerin 50 yaşına geldiklerinde ilk kolonoskopilerini yaptırmalarını, normal çıkması halinde beş-yedi yılda bir tekrar ettirmelerini öneriyorum. Kolonoskopide polip bulunması halinde kontroller daha sık aralıklarla yapılabilir. Ailesinde kolon kanseri olan kişilerin ilk kolonoskopilerini 40 yaşında yaptırmaları gerekir.

            Batın sonografisi. Batın sonografisinde karaciğer, böbrekler, safra kesesi, pankreas gibi üst karındaki pek çok organı görmek mümkündür. Hastaya zararlı şua verme gibi bir mahsuru olmadığı için belirli aralıklarla (örneğin iki yılda bir) yapılmasında bir mahsur yoktur. Buna karşılık sonografi bir “kanser erken teşhis metodu” olarak kullanılmaz. Sebeplerinden biri bu bölgedeki organların kanserlerinin hızlı ilerlemesidir. Örneğin ultrasonografide pankreas bezinin normal büyüklük ve yapıda olduğu görüldükten bir ay sonra kanser ortaya çıkabilir.    

            İdrar tahlili. 50 yaşından sonra yılda bir küz düzenli idrar tahlili yaptırmanızı tavsiye ederim. Basit ve ucuz bir tetkik olmasına rağmen böbrekleriniz ve idrar yollarınız hakkında önemli bilgiler verir. Daha önce temiz olan bir idrarda aşırı miktarda kan hücreleri görülmesi böbrek ve idrar torbası kanseri açısından uyarıcı olabilir.