Gluten hassasiyeti (Çölyak hastalığı) gaz, şişkinlik, hazımsızlık, karın ağrıları ve ishal ile seyreden genetik kökenli bir hastalıktır. Her 1000 kişiden birinde görüldüğü söylense de bazı toplumlarda her elli kişiden birinde görülecek kadar sıktır. Son araştırmalar Avrupada 133 kişide bir kişinin glutene karşı hassas olduğunu göstermiştir. Bildiğiniz gibi “gluten”; başta buğday olmak üzere arpa ve çavdarda bulunan bir proteindir. Bazı insanların glutene karşı özel bir hassasiyeti vardır, sindiremez ve rahatsız olurlar. Zamanla, ince barsaklarındaki villusların (minik çıkıntılar) silinmesiyle besin ve demir emilimi bozulur. Gluten hassasiyeti, çocuklarda erken teşhis konulamazsa büyüme geriliklerine, büyüklerde kansızlığa ve kemik erimesine, bayanlarda adet düzensizlikleri ve kısırlığa neden olur. Demir eksikliği anemisi yapar. "Dermatitis Herpetiformis" adını verdiğimiz rahatsızlık da glutene karşımızda cildimizde oluşan döküntülerle karakterize bir hastalıktır. Hastalığın kesin teşhisi ince barsak biyopsisi gerektirir ve oldukça zordur. Buna karşılık hastanın dikkatli dinlenmesi ve kan testi ile % 90 hassasiyetle teşhis koymak mümkündür. Çölyak hastalığı ön plandaki ishal nedeniyle teşhisi kolay bir hastalıktır ancak gluten hassasiyeti herkeste ayni şiddette olmayabilir. Sadece gaz, mide şişkinliği ve hafif karın ağrıları görülen vakalar uzun süre gizli kalabilir. Araştırmalar gluten hassasiyeti görülme sıklığının gittikçe arttığını göstermektedir. Amerikan ordusunda yapılan bir çalışma elli yıl öncesine göre dört misli daha fazla gluten entoleransı olduğunu göstermiştir. Bunun sebeplerinden biri rahatsızlık konusunda insanların ve hekimlerin bilinçlenmesi, diğeri günümüz insanının eskiye göre daha çok buğday ürünü tüketmesidir.

            Ben gluten hassasiyetinden şüphelendiğim hastalarıma bir süre glutensiz bir diyet vererek kendilerini kontrol etmelerini istiyorum. Gluteni iyi sindiremeyen hastalar diyetten hemen faydalanıyorlar ve bir kaç hafta içinde şikâyetleri geçiyor.

Dikkat! Gluten hassasiyetinde hastanın devamlı ishal olması veya şiddetli karın ağrıları olması gerekmez. Bulgular bazen o kadar aralıklı ve hafif olur ki kişi herhangi bir sorun olduğunu düşünmez ve hastalığıyla yaşamaya devam eder. Teşhisdeki bu gecikme maalefe bazı hastalarda dalağın rahatsızlanmasına veya intestinal lenfoma gibi geç dönem komplikasyonların oluşmasına neden olur. Hastanın özel diyete sadık kalması lenfoma riskini de azaltır. 

Daha hızlı bir teşhis için kan testi de yaptırabilirsiniz:

-Anti-gliadin İgA, Anti-endomisyum İgA ve Anti-doku transgluteminaz İgA testlerinin pozitif çıkması Çölyak hastalığ lehine yorumlanır.

Bu testler içinde en hassas olanı EMA-IgA (anti-endomisyum antikorları) testidir. Pozitif çıkması hastada birlikte şikayetler de mevcutsa tanı açısından çok kıymetlidir. (Hastaların % 87'sinde EMA pozitiftir. Hasta olmayanların sadece % 1'inde EMA pozitif çıkar. Rosario ve ark. tarafından yapılan bir çalışmada EMA-IgA'nın aktif ve tedavi edilmemiş hastalarda % 100 duyarlı ve özgül olduğu gösterilmiştir. )

Doktorunuz bazen ince barsak biopsisi de isteyebilir. 
Size tavsiyem şudur; aşırı gaz şikâyetiniz varsa devamlı ilaç kullanmak yerine bir süre (tercihan 15 gün)  glutensiz bir diyet yapın ve sonucu görün. Bu arada şuna dikkat etmeniz çok önemli: Glutenin (jelatin gibi) katılaştırıcı bir özelliği olduğu için ketçap, dondurma gibi pek çok fabrikasyon gıda maddesinin içine konur. Bu yüzden deneme sürenizde yediğiniz şeylere çok dikkat etmeniz gerekir. 15 günlük diyetin sonunda eskiye göre daha iyi olduğunuzu, karın ağrısı, gaz, şişkinlik ve hazımsızlık şikâyetlerinizin kaybolduğunu görürseniz diyete devam edebilirsiniz.  

Baş ağrısı ve gluten

Gluten hassasiyetinin mide/hazım şikâyetleri yapmadan sadece baş ağrısı ile kendini gösterdiği vakalar vardır. Bu yüzden baş ağrısından şikâyet edenlerin de bu denemeyi yapmasını özellikle tavsiye ederim. 
Gluten hassasiyetini buğday allerjisi ile karıştırmamak gerekir. (Allerjiler IgE antikorları ile, gluten hassasiyeti ise IgA antikorları ile ilgilidir.) Allerjisi olanlar kılçıksız buğday ve arpar yiyebilirler. Allerji geçici olabilir ama gluten hassasiyeti ömür boyu devam eder. 
Glutenden sınırlı diyet

Yasaklar: Buğday, arpa, çavdar ve yulaf içiren her türlü ekmek, simit, poğaça, kek, pasta, börek, çörek, bisküvi, makarna, pizza, ketçap, salça, hazır çorbalar ve salata sosları, hazır yoğurt, çikolatalı süt, mayonez, dondurma, alkollü içeceklerden: bira, cin, viski.

Serbest: Pirinç, mısır, patates ve tüm sebzeler, meyveler, bakliyat grubu, et, tavuk, balık, yumurta, kuru yemişler.